سال ۲۰۱۶ بود که سازمانی غیرانتفاعی به‌نام Video Game History Foundation توسط فرانک کیفالدی (Frank Cifaldi) تأسیس شد. هدف اصلی این سازمان حفظ، نگه‌داری و جلوگیری از نابودی تاریخچه بازی‌های ویدیویی بود. درواقع کیفالدی که پیش از این در این صنعت فعالیت داشت، با ابزار نگرانی از آینده مبهمی که در انتظار بازی‌های ویدیویی کلاسیک بوده است، با تأسیس این مؤسسه تلاش می‌کند تا از اتفاقی که بر سر بسیاری از فیلم‌های پیش از دهه ۵۰ میلادی رخ داده است، جلوگیری کند. درواقع او ادعا می‌کند که این سازمان را با الهام‌گیری از مؤسسه The Film Foundation (سازمان غیرانتفاعی مستقر در امریکا که جهت حفظ و نگه‌داری فیلم‌های کلاسیک فعالیت می‌کند)، تأسیس کرده است.

در گزارش منتشر شده در این تحقیق که روی بازی‌هایی که تا سال ۲۰۱۰ منتشر شده بودند، مشخص شد که برای مثال تنها ۴.۵ درصد بازی‌های کنسول کومودور 64 روی فروشگاه‌های دیجیتالی مدرن قابل دسترس و خریداری هستند. این مقدار برای خانواده کنسول‌ Gameboy به عدد ۵.۸ درصد می‌رسد و با خاموشی فروشگاه eShop کنسول‌های Wii U و 3DS تعداد این بازی‌ها بسیار بیشتر هم شده است. برای آن‌که این موضوع را از نزدیک درک کنید، تصور کنید که تنها راه مشاهده فیلمی همانند تایتانیک، توسط نوارهای VHS باشد. برای این‌کار شما باید یک دستگاه سالم پخش VHS در اختیار داشته باشید که خب پیدا کردن آن هم کار چندان راحتی هم نیست. درواقع عدم دسترسی‌پذیری، واقعیتی است که ما در زمینه بازی‌های ویدیویی به‌عنوان یک صنعت ۱۸۰ میلیارد دلاری در حال تجربه آن هستیم. اتفاقی که باعث می‌شود که بسیاری از بازی‌ها و تاریخچه آن‌ها به‌طور کامل به‌فراموشی سپرده شوند.

کیفالدی ادعا می‌کند که هدف انجام این تحقیق اثبات اهمیت موضوع حفظ بازی‌های قدیمی و تسهیل فرایند اخذ معافیت‌های بیشتر برای کتاب‌خانه‌ها و سازمان‌های مختلفی است که در زمینه نگه‌داری و محافظت از بازی‌های ویدیویی کلاسیک فعالیت می‌کنند، است. در حال حاضر مؤسسه‌ها و آرشیوهای متعددی در سرتاسر کشور امریکا وجود دارند که اجازه دارند تا بازی‌ها را به‌صورت دیجیتالی نگه‌داری کنند، اما از سویی دیگر طرفداران هم انتظار دارند تا برای تجربه این محتویات قدیمی، تجیهزات قدیمی چنددهه گذشته نیز حفظ و نگه‌داری شوند.

یکی از سازمان‌هایی که چگونگی نگه‌داری و دسترسی بازی‌های کلاسیک را مقرر می‌کند، قانون کپی‌رایت هزاره دیجیتال (Digital Millennium Copyright Act) یا DMCA نام دارد که قرار است در سال ۲۰۲۴ این موضوع را به‌صورت جدی مورد بررسی مجدد قرار دهد. کیفالدی در رابطه با گزارش ارائه شده می‌گوید:‌ «ما امیدواریم که این تحقیق بتواند تغییرات گسترده‌ای را ایجاد کند و پیش از آن‌که ما آثار ارزشمند بیشتری را از دست دهیم، فرهنگ نگه‌داری و حفظ بازی‌های ویدیویی کلاسیک گسترش یابد. درواقع من امیدوارم که این تحقیق بتواند باعث آگاهی مردم شود. چرا که ما سال‌های سال است که می‌دانیم تا چه اندازه دسترسی قانونی و ایمن به بازی‌های ویدیویی کلاسیک چه مشکلات متعددی را به‌دنبال داشته است، اما شاید تاکنون کسی رقم و آماری برای آن ارائه نداده بود. حالا با انجام این تحقیق و نتایجی که به‌دست آمده است، مشخص شده که تا چه اندازه اوضاع صنعت در مقایسه با دیگر مدیوم‌ها در شرایط بحرانی قرار دارد.»

همان‌طور که پیش‌تر گفته شد، اوج گمانه‌زنی‌های اثرات نابودی بازی‌های قدیمی از زمان انتشار خبر بسته شدن فروشگاه دیجیتالی کنسول‌های 3DS و Wii U بر سر زبان‌ها افتاد. درواقع ۲۷ ماه مارس ۲۰۲۳ بود که نینتندو به‌صورت رسمی فروشگاه eShop این دو کنسول و بازی‌های دیجیتالی موجود در آن‌ها را از دسترس کاربران خارج کرد و تنها کاربرانی که از قبل بازی‌ها را خریداری کرده باشند، می‌توانند دوباره آن‌ها را دانلود و نصب کنند. درکنار محدودیتی که این اتفاق برای دارندگان این کنسول‌های قدیمی ایجاد می‌کند، از دسترس خارج شدن بازی‌های کلاسیک همچنین باعث می‌شود تا اثرات منفی بسیاری روی آرشیوکنندگانی که تلاش می‌کنند دسترسی دائم به بازی‌های قدیمی آن‌ها برای نسل‌های آینده داشته باشند، ایجاد شود. حالا با خاموشی فروشگاه eShop، تنها بازی‌هایی که نسخه فیزیکی آن‌ها در بازار وجود دارد، در دسترس دارندگان کنسول‌های Wii U و 3DS قرار می‌گیرند و بسیاری از بازی‌هایی که تنها به‌صورت دیجیتال برای آن‌ها منتشر شده‌ بودند، برای همیشه از دسترس خارج شدند.

اگر می‌خواهید با وسعت این ماجرا بیشتر آشنا شوید، تنها کافی است به خلاصه آماری که از بازی‌های این دو کنسول که در گذشته در اختیار کاربران بودند، نگاهی بیاندازید. درواقع در مجموع نزدیک به دو هزار بازی در فروشگاه‌های 3DS و Wii U در غرب در دسترس بودند که تعداد آن‌ها به شرح زیر بود:

• نزدیک به ۴۵۰ بازی دیجیتالی Wii U
• نزدیک به ۶۰۰ بازی دیجیتالی 3DS
• نزدیک به ۱۰۰ بازی Wii U که به‌صورت فیزیکی هم دردسترس هستند
• نزدیک به ۳۰۰ بازی 3DS که به‌صورت فیزیکی هم در دسترس هستند
• نزدیک به ۵۳۰ بازی Virtual Console که ۳۳۵ عدد از آن‌ها روی فروشگاه Nintendo Switch Online حضور ندارند

پس از بسته شدن فروشگاه، به‌نظر می‌رسد حالا تنها حدود ۸۴۰ بازی دیجیتالی Wii U در امریکای شمالی، ۸۴۰ بازی در اروپا و ۶۸۰ بازی در ژاپن در دسترس کاربران این کنسول‌ها هستند. برخی از معروف‌ترین بازی‌های انحصاری و دیجیتال Wii U که دیگر در دسترس نیستند، شامل موارد زیر می‌شود:

• Affordable Space Adventure
• Amiibo Tab: Nintendo’s Greatest Bits
• Chasing Aurora
• Dr Luigi
• The Letter
• Mini Mario & Friends: Amiibo Challenge
• Pokemon Rumble U
• Pushmo World (Pullblox World in Europe)
• Shut the Box

براساس داده‌های فروشگاه eShop، نزدیک به ۱۳۳۰ بازی دیجیتالی 3DS در کشور ژاپن، ۱۰۷۰ بازی در اروپا و نزدیک به ۱۱۰۰ بازی در امریکای شمالی در دسترس کاربران بوده است که این آمار شامل عناوین فهرست Virtual Console و نسخه‌های فیزیکی به همراه نسخه‌های دیجیتال آن‌ها می‌شد. در غرب بدون احتساب موارد ذکر شده، بیشتر از ۶۰۰ بازی در دسته آثار دیجیتالی 3DS قرار می‌گرفتند که پس از بسته شدن این فروشگاه، از دسترس خارج شدند.

درحالی که بسیاری از این بازی‌ها روی دیگر سیستم‌ها موجود بودند، قابلیت صفحه‌نمایش دوگانه 3DS باعث وجود بازی‌های انحصاری متعددی روی آن شده بود. این شامل بازی‌هایی که به‌صورت سه‌بعدی بهبود داده شده بودند و نسخه‌های کلاسیک آن‌ها دوباره در دسترس قرار گرفته‌ بودند، می‌شد که شامل آثار 3D Classic نینتندو می‌شود. نسخه‌های بازی‌هایی همانند Excitebike ،Kid Icarus و Kirby’s Adventure از جمله این بازی‌ها بودند. از سویی دیگر یازده بازی از مجموعه آثار 3D Classic استودیو سگا نیز در غرب برای همیشه از دسترس خارج شدند که از میان‌ آن‌ها می‌توان به نسخه‌های سه‌بعدی بازی‌هایی همانند Street of Rage ،Streets of Rage II ،Out Run ،Sonic the Hedgehog ،Ecco the Dolphin و Gunstar Heroes اشاره کرد.

چرا فراموشی یا نابودی بازی‌های قدیمی مهم و نگران‌کننده است؟

اگر شما هم جزو آن دسته گیمرهای هستید که تجربه بازی‌های ویدیویی خود را از نسل‌های قدیمی (همانند آتاری، کومودور 64، میکرو یا سگا) آغاز کرده‌اید، به‌احتمال خیلی زیاد با آثار پیکسلی و چندبیتی این سخت‌افزارهای سرگرمی آشنایی دارید. جادویی که ما را از شب تا صبح پای تلویزیون‌های CRT بیدار نگه می‌داشتند و پس از گذشت سال‌ها جای خود را به آثاری داده‌اند که حالا با ارائه گرافیک چشم‌نواز و نزدیک به واقعیت درکنار موسیقی و صداگذاری فراگیر، تجربه‌ای غیرقابل تصور را در اختیار ما قرار می‌دهند.

سازندگان بازی‌های کلاسیک در زمان خود به واسطه محدودیت‌های متعدد سخت‌افزارهای میزبان آن‌ها، دست به دامن نوآوری‌ها و خلاقیت‌های متعدد می‌زدند تا بتوانند مخاطبان خود را بهترین شکل ممکن سرگرم کنند. از محدودیت‌های گرافیک پیکسلی که به خلق آثار هنری مختلف ختم می‌شد گرفته تا محدودیت‌های پردازشی سخت‌افزارها که سبک‌های جدید و بدیع گیم‌پلی را پدید می‌آورد، تنها برخی از رویدادهایی هستند که در زمان روزهای اولیه این صنعت شاهد آن بودیم. رویدادهایی که سال‌ها بعد منبع ایده‌پردازی و الهام‌گیری بسیاری از توسعه‌دهندگان و سازندگان بازی‌های ویدیویی شده و درنهایت به خلق مهم‌ترین و سرگرم‌کننده‌ترین آثار تاریخ منجر شدند.

بازی سوپر ماریو هنوز هم یکی از جذاب‌ترین و سرگرم‌کننده‌ترین آثار صنعت بازی‌های ویدیویی به‌شمار می‌رود

حال تصور کنید که هیچ‌کدام از این آثار امروزه در دسترس نباشند و درواقع توسعه‌دهندگان همانند من یا شما، برای ایده‌گیری از آثار کلاسیک تنها یا باید به حافظه خود (اگر در گذشته هرکدام آن‌ها را تجربه کرده باشند!) رجوع کنند یا در اینترنت به‌دنبال ویدیویی‌های مختلف از گیم‌پلی اثر خاص باشند. صد البته که مشاهده یک ویدیو یا فکر کردن به گذشته‌های دور که یک اثر از فلان مکانیزم چگونه استفاده کرده است یا چگونه برای اولین‌بار یک المان‌ را به دنیای بازی‌های ویدیویی معرفی کرده، هیچ‌وقت نمی‌تواند جایگزین شرایطی شود که خود شما آن را از نزدیک تجربه کنید. شاید این سؤال برای‌تان ایجاد شود که آیا واقعا این همه دردسر ارزشش را دارد؟ بازی‌های قدیمی دیگر نقش خود را برای مرجع بودن بازی کرده‌اند و می‌توانند به‌طور کامل از دور خارج شوند و بازی‌سازها هم می‌توانند از دیگر آثار جدیدتر تقلید کنند. اما واقعیت این است که اینجا است که تفاوت اوریجینال بودن و اصالت یک محصول با اثری که صرفا المان‌ها و مکانیزم‌های خود را از دیگر بازی‌های هم نسلش کپی‌برداری کرده است، مشخص می‌شود.

حالا سوالی که پیش می‌آید این است که چرا اصلا بازی‌های قدیمی و کلاسیک در خطر فراموشی یا از دسترس خارج شدن قرار می‌گیرند؟ چرا این مدیوم همانند کتاب‌ها، فیلم‌ها و دیگر دسته‌های سرگرمی بیشتر با خطر انقراض روبه‌رو شده‌اند؟ جواب این سؤال را باید در مواردی همچون مشکلات حق امتیاز ناشر، ناسازگاری‌های فنی و سخت‌افزاری، متقاضی پایین یا کش‌وقوس‌های قانونی در رابطه با یک فروشگاه دیجیتالی که قصد دارد آثار قدیمی را به کتاب‌خانه خود اضافه کند، جست‌وجو کرد. اتفاقی که‌ می‌تواند در درازمدت اثرات منفی متعددی روی فرهنگ و ارزش تاریخی بازی‌های ویدیوی بگذارد.

با گذشت بیش از ۱۵ سال از زمان انتشار بازی Team Fortress 2 تعداد بازیکنان آنلاین همزمان آن به بیش از ۱۰۰ هزار نفر می‌رسد

یکی دیگر از دلایل اصلی حذف بازی‌ها از فروشگاه‌های دیجیتال درواقع توقف درآمدسازی و سودآوری آن آثار برای توسعه‌دهندگان و ناشران است. مشکل اینجا است که یک توسعه‌دهنده یا ناشر صرفا خیلی برایش اهمیت ندارد که بازی آن شاید چند سال بعد منبع الهام‌گیری شخصی دیگر برای ساخت یک اثر جدید باشد و اگر پشتیبانی از محصول مورد نظر از لحاظ مالی دیگر به‌ صرفه نباشد، آن‌ها هم هیچ اهمیتی به بقای اثر خود نمی‌دهند. البته در موارد بسیاری هم بسیاری از بازی‌های ویدیویی قدیمی وجود دارند که طرفداران وفاداری دارند و بسیاری هنوز از تجربه ان‌ها لذت می‌برند و حتی کاربران متعددی هستند که منتظرند تا برای اولین‌بار آن‌ها را تجربه کنند (کافی است در همین لحظه که مقاله را مطالعه می‌کنید، نگاهی به تعداد بازیکنان آنلاین بازی تیم فورترس 2 محصول سال ۲۰۰۷ میلادی نگاهی بیاندازید!).

خب طبیعتا وقتی این بازی‌ها دیگر برای تجربه شدن در دسترس نباشند، این کاربران مصرف‌کننده هستند که از این اتفاق ناراضی خواهند بود. بسیاری از بازی‌های کلاسیک و قدیمی می‌توانند مشتریان و کاربران جدیدی را به خود جلب کنند. افرادی که به توسعه و روند روبه‌رشد صنعت بازی‌های ویدیویی علاقه‌مند هستند و حتی می‌خواهند از آن آثار ارزشمند به‌عنوان یک منبع الهام استفاده کنند. بسیاری از این بازی‌ها دارای سبک گیم‌پلی یا استایلی هستند که شما مشابه آن‌ها را دیگر در بازی‌های مدرن امروزی پیدا نمی‌کنید و درواقع دیگر نمی‌توانید آن حس نوستالژیک، گیم‌پلی خاص یا روایت‌های داستانی کلاسیک را امروزه جایی پیدا کنید.

بازی GoldenEye 007 کنسول نینتندو 64 که یکی از مهم‌ترین آثار سبک شوتر اول‌شخص قلمداد می‌شود

با از بین رفتن و فراموشی بازی‌های کلاسیک از فروشگاه‌های دیجیتالی، نوآوری و خلاقیت بسیاری از توسعه‌دهندگان حال و آینده صنعت بازی‌های ویدیویی تحت تأثیر قرار می‌گیرد. نمی‌توان منکر این موضوع شد که بسیاری از بازی‌های ویدیویی قدیمی و کلاسیک در زمان عرضه نقطه عطفی در این صنعت بوده‌اند و نقش بسیار مهمی در رشد این نوع از سرگرمی داشته‌اند. بازی‌هایی که بسیاری از المان‌های گیم‌پلی، مفاهیم، مکانیزم‌ها، زیبایی‌شناسی و موارد دیگر را برای اولین‌بار به کاربران و این صنعت معرفی کرده‌اند و بسیاری از آثار موفق امروزی دلیل اصلی موفقیت خود را مدیون آن‌ها می‌دانند.

آثاری همچون سوپر ماریو، دووم، Half Life، افسانه زلدا، فاینال فانتزی، متال گیر سالید، Grand Theft Auto، تتریس، پک‌-من، Goldeneye 007 و دانکی کانگ تنها برخی از آثار بسیار مهمی هستند که به‌عنوان پیشگامان صنعت بازی‌های ویدیویی شناخته می‌شوند و می‌توان این فهرست را تا مدت‌ها ادامه داد. حال شرایطی را تصور کنید که بسیاری از این آثار دیگر در فروشگاه‌های دیجیتال در دسترس نباشند و در نتیجه آن توسعه‌دهندگان دیگر نمی‌توانند از آن‌ها ایده‌برداری کنند. البته که در حال حاضر هم بسیاری از سخت‌افزارهای قدیمی بازی یا کارتریج‌های فیزیکی آن‌ها به‌شدت کمیاب شده‌اند و درواقع بین طرفداران آثار و آیتم‌های ارزشمندی محسوب می‌شوند. به‌نحوی که شاهد فروش این آثار کمیاب با قیمت‌های بسیار بالا در فروشگاه‌های اینترنتی هستیم که درواقع مالکان آن‌ها را کلکسیونرهای مختلف تشکیل می‌دهند.

بازی This War of Mine نگاهی منتقدانه و متفاوت از دید بازماندگان به جنگ دارد

بدون شک یکی دیگر از مهم‌ترین آثار از بین رفتن بازی‌های کلاسیک، نابودی ارزش فرهنگی و تاریخی بازی‌های ویدیویی است. درواقع بازی‌های ویدیویی تنها نوعی ساده از سرگرمی نیستند و می‌توان از آن‌ها به‌عنوان روشی برای تبادل فرهنگ، زمینه‌ساز اصول اخلاقی، سیاسی، اقتصادی و فرهنگی نام برد. بازی‌ ویدیویی متعددی وجود دارند که تلاش می‌کنند تا به‌عنوان یک واسطه نقش پررنگی در زمینه یادگیری، افزایش آگاهی، فرهنگ‌‌سازی و غیره بازی کنند یا حتی به‌عنوان یک اثر انتقادی در خصوص یک موضوع خاص حرف خود را به جهانیان برسانند. برای مثال آثاری همچون Papers, Please، بازی This War of Mine، بازی Spec Ops: The Line، بایوشاک، فال‌اوت، Deux Ex و بسیاری بازی‌های دیگر با تمرکز روی موضوعات مختلفی همانند جنگ، اخلاقیات، پادآرمان‌شهر، ایدئولوژی‌های سیاسی و غیره تلاش می‌کنند تا یک جریان فکری را بین مخاطبان خود ایجاد کنند یا حداقل پیامی را به آن‌ها برسانند. البته که این موارد مربوط‌به بازی‌های جدیدتری می‌شود که به‌زودی قرار نیست شاهد نابودی آن‌ها باشیم، اما با از بین رفتن ارزش فرهنگی و تاریخی و هویت این آثار، امکان دارد آیندگان هیچ شناخت یا دیدی نسبت به پیامی که این آثار به همراه خود داشته‌اند، نداشته باشند.

سخن آخر

در مجموع در این مقاله تلاش کردیم تا به اهمیت موضوع حفظ و نگه‌داری بازی های ویدیویی کلاسیک و قدیمی بپردازیم. آثاری که فراموشی یا نابودی آن‌ها طی سال‌ها می‌تواند خسارت‌های جبران‌ناپذیری را به رشد و توسعه این صنعت وارد آورد. همواره تاریخ ثابت کرده است که هر مدیومی برای پیشرفت و بقا نیاز دارد تا از گذشتگان خود، درس و ایده بگیرد و این موضوع برای صنعت ویدیو گیم هم صادق است. درواقع نوآوری‌ها، خلاقیت‌ها و نبوغ سازندگان آثار کلاسیک و قدیمی هستند که پیشرو راه توسعه‌دهندگان امروزی شده‌اند و نابودی آن‌ها می‌تواند باعث در آینده چه از لحاظ فرهنگی و چه از لحاظ هویت صدمات جبران‌ناپذیری را به این نوع از سرگرمی وارد آورد. در حال حاضر سازمان‌ها و افراد مختلفی در حال تلاش هستند تا حدی جلوی این روند رو به‌نابودی بازی‌های قدیمی را بگیرند و ما هم همانند شما امیدواریم که در آینده با توسعه فروشگاه‌های دیجیتالی مختلف، ریمستر و بازنشر کردن آثار قدیمی، همه‌گیر شدن فناوری‌های گوناگون همانند قابلیت Backward Compatibility، شاهد حفظ و نگه‌داری بازی‌های ویدیویی قدیمی و کلاسیک برای نسل‌های حاضر و آینده باشیم.

در انتها نوبت شما کاربران زومجی است که نظرات خود را با ما درباره این موضوع درمیان بگذارید. به‌نظر شما درکنار حفظ و نگه‌داری نسخه‌های فیزیکی بازی‌های ویدیویی کلاسیک، از چه روش‌هایی می‌توان برای محافظت از نابودی یا فراموشی آن‌ها استفاده کرد؟ آیا به‌نظرتان رویکرد شرکت‌هایی همانند نینتندو در راستای خاموشی سرورهای فروشگاه اینترنتی eShop امری اشتباه بوده یا اجتناب‌ناپذیر؟